Ախթալա, Հաղպատ, Սանահին, Օձուն, «Մենձ էր» քարայր

1. Ախթալա

"Ախթալայի վանական համալիրի Սուրբ Մարիամ Աստվածածին անունով եկեղեցին ամենամեծն է տարածաշրջանում՝ սուրբ կույսի անունը կրող եկեղեցիների շրջանում։ Բացառիկ որմնանկարներով, յուրահատուկ ճարտարապետությամբ եւ քանդակներով այս վանքը դարեր ի վեր եղել է հոգեւոր կենտրոն թե' հայերի, թե' շատուշատ այլ ժողովուրդների համար։ Վանական համալիրի տարածքում են գտնվում սբ. Գրիգոր Լուսավորիչ եկեղեցին, ստորգետնյա բաղնիքը, արքայական պալատը եւ այլ շինություններ։ Պղնձի առատության պատճառով բնակավայրը ստացել է Ախթալա անունը, որի անունով էլ կոչվում է վանքը։ Ախթալան այն եզակի պատմամշակութային վայրերից է, որն ունի իր սեփական անձնագիրը՝ արձանագիր խաչքարի տեսքով, որում գրված է, որ վանքը հիմնադրել է Կյուրիկե արքայի դուստր Մարիամը։

2. Հաղբատ

Հաղբատը մոտ է գտնվում Սանահինին, եւ իրենից ներկայացնում է հսկայական վանական համալիր՝ իր մեջ ներառող եկեղեցիներով, կրոնական ու աշխարհիկ բազմաթիվ շինություններով։ Առաջին եկեղեցին՝ Սուրբ Նշանը, կառուցվել է 976 թվականին։ Հաղբատում է գտնվել Հայաստանի ամենամեծ գրադարանը, որտեղ գրքերը պահելու հատուկ միջոց կար. դրանք դնում էին անցքերի մեջ, և նրանց հետ միասին բաց վիճակում գինի էին դնում, որպեսզի ձեռագրերը խոնավությունից չփչանան։ Հաղբատը դարեր շարունակ եղել է հայոց պատմության, մշակույթի եւ կրթության կարեւոր կենտրոն։

3. Սանահին

10-րդ դարում հիմնադրված Սանահին վանական համալիրը համընկնում է Բագրատունյաց թագավորության ժամանակաշրջանի հետ։ Առաջին եկեղեցին՝ Սուրբ Աստվածածինը, 951 թվականին է կառուցվել։ Վանքում կան 5 եկեղեցիներ, գրադարան, զանգակատուն, ակադեմիա եւ արքայական դամբարան։ Ի դեպ, այստեղ է գտնվում Հայաստանի ամենահին ակադեմիան։ Հաղբատի հետ միասին Սանահինը առաջիններից էր, որ ընդգրկվեց ՅՈՒՆԵՍԿՈ-ի համաշխարհային պաշտպանության տակ։

4. Մենձ Էր քարայր

Քարայրը գտնվում է Ալավերդիում՝ Սանահինի վանք տանող ճանապարհին։ Համալիրն իրենից ներկայացնում է թանգարան-ռեստորան, որի մի հատվածը գտնվում է քարանձավի ներսում, իսկ մյուս մասը բացօթյա է։ Այցելուները կարող են հիանալ Դեբեդի կիրճի և հարակից բնակավայրերի գեղեցիկ տեսարաններով։ Համալիրն առաջարկում է հայկական և միջազգային խոհանոց։

5. Օձուն

Մեր էքսկուրսիան կսկսենք Օձուն գյուղից, որտեղ էլ գնալու ենք այցելելու 6-րդ դարի Սուրբ Աստվածածին եկեղեցի։ Եկեղեցին, որն ի սկզբանե կառուցվել է առանց գմբեթի, իր պատմության ընթացքում մի քանի փոփոխության է ենթարկվել։ Ավելացվեց գմբեթը՝ եկեղեցու ճարտարապետությունը յուրահատուկ դարձնելով, քանի որ այն արդեն գմբեթավոր բազիլիկ է, իսկ 1888 թվականին դրան ավելացվել են զույգ զանգաշտարակներ։