Հաղպատ վանական համալիր

Ըստ ավանդության՝ Սանահինի բնակավայրում գտնվող իշխաններից մեկը անվանի վարպետներից մեկին հրավիրում է վանք կառուցելու: Այսպիսով վարպետն ու իր որդին սկսում են աշխատանքը։ Գործի ընթացքում դառը վիճաբանություն է առաջանում հոր և որդու միջև: Որդին բարկացած դադարում է աշխատանքը և հեռանում: Որոշ ժամանակ անց լուրեր են տարածվում, որ մի երիտասարդ վարպետ մեկ այլ իշխանի հրամանով վանք է կառուցում։ Երբ նորակառույց վանքի պատերը տեսանելի են դառնում Սանահինից, մարդիկ այդ մասին պատմում են տարեց վարպետին: Վերջինս որոշում է գնալ և տեսնել, թե ինչու են բոլորը այդքան խոսում նոր վանքի մասին․ վանքի մոտ հավաքված ամբոխը լուռ կանգնած սպասում էր վարպետի գնահատականին։ Վերջապես, նա բռունցքը քարին սեղմելով, ասաց. «Ա՛խ, պատ»: Հիացած որդու աշխատանքով՝ հայրը մոռանում է խռովության մասին և նրանք ջերմ գրկախառվում են․ դրանից հետո վանքը կոչվում է Հաղպատ։

Հաղպատը Հայաստանի ամենախոշոր վանական համալիրներից մեկն է: Համալիրի կառույցները միջնադարյան հայկական ճարտարապետության վառ օրինակ են և հիանալի կերպով ներկայացնում են այդ ժամանակաշրջանի առանձնահատկությունները։ Վանական համալիրը հանդիսանում է ՅՈՒՆԵՍԿՕ-ի համաշխարհային ժառանգության օբյեկտ։

11-րդ դ․ հիմնադրված Հաղպատի գրատունը հայկական ձեռագրերի ամենահարուստ գանձարաններից էր։ 14-15-րդ դդ․ վանքի ձեռագրերը կողոպուտից և ոչնչացումից փրկելու նպատակով թաքցվել են մոտակա դժվարամատչելի քարայրերում, իսկ գրատունը վերածվել է մառանի: Մոռացված ձեռագրերը հայտնաբերվել են 18-րդ դարի վերջին քառորդին, Աբրահամ Թեքերտաղցի առաջնորդի ժամանակ: Վերջինս այրել է քայքայված ձեռագրերը՝ որպես գործածության համար ոչ պիտանի: