Դադիվանք

Մարզ

Արցախ

Հեռավորությունը Երևանից

339.7 Կմ

Տեսակ

Վանք/եկեղեցի

Արցախի Տրտու գետի ձախ ափին, Մռավի եւ Ղարաբաղի լեռնաշղթաների միջեւ ձգվող անտառապատ բլրի վրա է բարձրանում Դադիվանքը՝ հայկական քրիստոնեական ճարտարապետության հնագույն ու վեհագույն սրբավայրերից մեկը։ Վայրը, որ մի ժամանակ հայտնի էր Խութ բնակավայր անունով, դարերի ընթացքում պահպանել է իր սրբազան նշանակությունը։ Ըստ վաղ ավանդության՝ այստեղ է եկել Սբ. Թադեոս առաքյալի աշակերտներից Դադի անունով քարոզիչը՝ առաջին դարերում տարածելով քրիստոնեությունը Արցախում։ Նահատակվելուց հետո նրա գերեզմանի վրա կառուցվել է եկեղեցի, որ հետագայում վերաճել է մի ամբողջ վանքային համալիրի։ Դադիի անունով այն ստացել է Դադիվանք անվանումը, իսկ Խութ բնակավայրի հիմքով՝ Խութավանք։ Վաղ միջնադարում՝ արդեն 5-րդ դարում, վանքը դարձել է եպիսկոպոսանիստ, իսկ ժամանակի ընթացքում՝ հոգեւոր, կրթական ու մշակութային խոշոր կենտրոն։ Սակայն իր դարավոր ընթացքի մեջ Դադիվանքը բազմիցս հարվածների է ենթարկվել։ Արաբական, պարսկական, սելջուկյան եւ թուրքական արշավանքները հասցրել են նրան ավերման եզրին։ Այնուամենայնիվ, վանքը նորից ու նորից վերականգնվել է՝ երբեմն ծառայելով նույնիսկ որպես ամրոց։ 19-րդ դարի սկզբին Սարգիս եպիսկոպոս Ջալալյանցը վկայում է վանքի կիսավեր ու լքված վիճակի մասին՝ շրջակա բնակչության արտագաղթի հետեւանքով։ Այսօր մեզ հասած վանքային համալիրը հիմնականում 12-13-րդ դարերի կառույցների հավաքածու է։ Գլխավոր տաճարը՝ Կաթողիկեն, կառուցվել է 1212 թվականին Հաթերքի իշխան Վախթանգի տիկին Արզուխաթունի կողմից։ Տաճարի զանգակատան խորշում վանքի առաջնորդ Աթանասը կանգնեցրել է երկու բացառիկ խաչքար՝ հայկական խաչքարագործության լավագույն նմուշներից։ Կաթողիկեին հարում է գավիթով երկրորդ եկեղեցին։ Համալիրի հյուսիսային կողմում գտնվում է 13-րդ դարում կառուցված նոր եկեղեցին, իսկ հարավում՝ Հասան Մեծի փոքր եկեղեցին։ Դադիվանքը համալրված է նաեւ օժանդակ շինություններով՝ սեղանատուն, ժամատուն, հյուրատուն, միաբանության խցեր, ձիթհան, գրատուն եւ այլ գործառնական սենյակներ։ Տարածքում տարածված են բազմաթիվ խաչքարեր, որոնց մեծ մասը կրում է բարձրարվեստ քանդակներ ու արձանագրություններ։ Վանական համալիրի արեւմտյան կողմում է գտնվում գավիթը, որը, ըստ արձանագրության, կառուցվել է 1241 թվականին՝ Սմբատ իշխանի ջանքերով։ Այդ հատվածում է նաեւ երկհարկանի զանգակատունը՝ կառուցված Դոփյանց Սարգիս եպիսկոպոսի նախաձեռնությամբ. Ժամատունը, որը վերագրվում է Գրիգոր եպիսկոպոսին, բաղկացած է մի քանի դահլիճներից՝ ծառայելով միաբանության հոգեւոր եւ կազմակերպչական նպատակներին։ Հարավային թեւում պահպանվել են Հասան Ջալալի ապարանքի ավերակները։ Վանքային համալիրի տարածքում ցրված մատուռները նույնպես արժեքավոր են՝ իրենց մեջ պահելով խաչքարային արվեստի բացառիկ նմուշներ ու վիմագիր վկայություններ։ Դրանցից շատերն ունեն վաղ քրիստոնեական ժամանակաշրջանին բնորոշ խաչաձեւ հորինվածքներ։