Քարի լիճ, Ամբերդ ամրոց, Վահրամաշեն, Սաղմոսավանք

1. Քարի լիճ

Արագած լեռան վրա շատ են լճակները, որոնցից մեկն էլ Քարի լիճն է, 3207 մետր բարձրության վրա գտնվող։ Սառցե գոյացություններից առաջացած Քարի լիճը ունի մինչեւ 8 մետր խորություն եւ խիստ սառը ջուր։ Լճի մակերեսը կազմում է 0.12 կմ/քառ, իսկ լճի արեւմտյան կողմից սկիզբ է առնում Արքաշեն գետը։

2. Ամբերդ ամրոց

2300 մետր ծովի մակերևույթից բարձր գտնվող Ամբերդը բնակեցված է եղել դեռ քարե դարից, իսկ այսօրվա ամրոցը վեր է կանգնել 10-րդ դարում։ Գտնվելով երկու գետերի միախառնման տեղում՝ ամրոցը երկար դարեր մնացել է բացառիկ անառիկ եւ ընկել է միայն 14-րդ դարում, որից հետո աննշան փոփոխություններով հասել մեր օրեր։ Ամրոցը բաղկացած է բերդից, 1026 թվականի սբ. Աստվածածին եկեղեցուց, մատուռից, բաղնիքից եւ այլ աշխարհիկ շինություններից։

3. Վահրամաշեն

Վահրամաշեն եկեղեցին միջնադարյան հայկական եկեղեցի է, որը գտնվում է Վահրամաշեն գյուղում, մոտ Ապարան քաղաքին՝ Արագածոտնի մարզում։ Եկեղեցին կառուցվել է X դարում Վահրամյան ընտանիքի կողմից, որի անունով էլ ստացել է իր անվանումը։ Այն հանդիսանում է դասական հայկական ճարտարապետության օրինակ՝ մեծ կենտրոնական գմբեթով և խաչաձև նախագծով։ Եկեղեցին հայտնի է իր յուրահատուկ քարե փորագրություններով և բարի ինտերիորով, որտեղ պահպանված է նաև լավ պահպանված խաչքար (քարե խաչ)։ Վահրամաշենը կարևոր մշակութային և պատմական հուշարձան է և ծառայում է որպես վկայություն միջնադարյան Հայաստանի ճարտարապետական ժառանգության։

4. Սաղմոսավանք

13-րդ դարում թվագրվող կառույցներն այնքան շատ են Հայաստանում։ Այս մեկը Սաղմոսավանքն է։ Անվան մեջ եզակի այս վանական համալիրը միակն է ամբողջ աշխարհում, որն իր անունը ստացել է եկեղեցական երգերից, սաղմոսներից։ Միջնադարյան հայ իշխանական Վաչուտյան տոհմի պտղաբեր շինարարական գործունեության արդյունք այս վանքը ունի երկու եկեղեցիներ, որոնցից մեկը գրատուն է նաեւ եղել։ Հատկապես նշանավոր են գրատունը եւ գավիթը՝ կառուցված բարդ ինժեներական եւ ճարտարապետական լուծումներով։