Ծաղկեվանք, Մուղնի, Հովհաննավանք, Սաղմոսավանք

1. Ծաղկեվանք

Սուրբ Վարվառայի անունը կրող այս եկեղեցին պատմում է մեզ կույս Վարվառայի նահատակության մասին, որը սպանվեց իր հոր ձեռքով՝ քրիստոնեկան հավատքի համար։ Արա լեռան լանջին գտնվող Ծաղկեվանքի հենց ներսում կա մի գեղեցիկ աղբյուր, որի ջուրն, ասում են, բուժիչ հատկություններ ունի, ջրում առկա հանքանյութերի շնորհիվ։

2. Մուղնի

Եկեղեցին կառուցվել է մի խումբ վանականների կողմից, որոնք տեղափոխվել էին ուղիղ մեկ մղոն հեռու գտնվող Հովհաննավանքից, և Մուղնի անունը հենց մղոն բառից էլ ծագում է։ Այժմյան եկեղեցին 17-րդ դարի կառույց է՝ սև և վարդագույն տուֆի համադրմամբ։ Եկեղեցու մուտքի և պատերի քանդակները, ոճային լուծումները եկեղեցու ճարտարապետությունը դարձնում են ուշ միջնադարյան լավագույն նմուշներից մեկը։

3. Հովհաննավանք

Դեռ 4-րդ դարում հիմնադրված Հովհաննավանքի երկար պատմական ուղին հասնում է մինչև 13-րդ դար՝ վանական համալիրի կառուցման ավարտ, և հասնում է մինչև մեր օրեր կանգուն վիճակում։ Ամենահին եկեղեցին 6-րդ դարի է, սբ. Կարապետը։ Ըստ ավանդության հենց Հովհանավանքում է գտնվում Հովհաննես Մկրտչի մասունքերից մեկը։ Հիմնական և մեծ կառույցը 13-րդ դարի է, սբ. Հովհաննես Կարապետ, 1221 թվական։

4. Սաղմոսավանք

13-րդ դարում թվագրվող կառույցներն այնքան շատ են Հայաստանում։ Այս մեկը Սաղմոսավանքն է։ Անվան մեջ եզակի այս վանական համալիրը միակն է ամբողջ աշխարհում, որն իր անունը ստացել է եկեղեցական երգերից, սաղմոսներից։ Միջնադարյան հայ իշխանական Վաչուտյան տոհմի պտղաբեր շինարարական գործունեության արդյունք այս վանքը ունի երկու եկեղեցիներ, որոնցից մեկը գրատուն է նաև եղել։ Հատկապես նշանավոր են գրատունը և գավիթը՝ կառուցված բարդ ինժեներական և ճարտարապետական լուծումներով։