Վայոց ձորի շրջանի Վերնաշեն գյուղից 7 կմ դեպի արևելք գտնվում է Արկազի Սուրբ Խաչ վանքը, որը հայտնի ուխտատեղի է (8-րդ դար): Վանքը կոչվում է Սուրբ Խաչ, քանի որ եկեղեցու հարավ-արևելյան ավանդատանը պահպանվել է փայտե խաչի մասունք, որի վրա խաչվել է Հիսուս Քրիստոսը: Եկեղեցին կառուցված է սրբատաշ ավազաքարից։ Կառույցը գմբեթավոր բազիլիկա է․ գմբեթը տեղակայված է չորս մույթերի վրա, որոնք, իրար են միանում կամարներով։ Արևելյան մասում է գտնվում կիսաշրջանաձև խորանը և ավանդատները: Մուտքերը երեքն են՝ արևմտյան, հարավային և հյուսիսային կողմերից:
Լավ զարգացած ճանապարհատրանսպորտային պայմանները հնարավորություն են տալիս հասնել Արկազի վանք անձնական մեքենայով կամ օգտվելով տարբեր տուրիստական ընկերությունների ծառայություններից, որոնք առաջարկում են կանոնավոր տուրեր դեպի Հայաստանի տարբեր տեսարժան վայրեր։ Արկազի վանք աշխարհագրական դիրքի շնորհիվ ճանապարհը երկար չի թվա:
Հաճելի կլիմայական պայմանների շնորհիվ տուրիստական բարձր սեզոնը Հայաստանում բավականին երկար է տևում: Մարտից մինչև խոր աշուն օրերը տաք են, ձմեռը սովորաբար երկար չի տևում: Տեղումների արտահայտված սեզոնը փոփոխական է: Դեպի Արկազի վանք տուրերի սեզոնայնությունը կախված է եղանակային պայմաններից:
Համաձայն կաթողիկոս և պատմաբան Հովհաննես Դրասկանակերտցու՝ 7-րդ դարում Բյուզանդական կայսր Հերակլը, հաղթելով պարսիկներին և ազատելով Խոսրով արքայի կողմից գերեվարված խաչափայտը, իր բանակով հասնում է Հայոց աշխարհ։ Այստեղ նրան է ներկայանում Սյունյաց Բյուրեղ տիկինը, ով Վասպուրականում Հերակլ կայսրին, դեպի Պարսկաստան արշավանքից առաջ, ընծայել էր հազար սաղավարտ, ոսկեկուռ զեն ու զրահ, ինչպես նաև՝ 3.000 մարդուց բաղկացած մի գունդ։ Երբ Հերակլ կայսրը, ի նշան երախտիքի, առաջարկեց գանձեր և նվաճված հողեր, Սյունյաց տիկինը խնդրեց Սուրբ Խաչի մի կտոր, որի մի մասն էլ ամփոփեց այստեղ։ Սուրբ Խաչը Հայաստանի նշանավոր ուխտատեղիներից մեկն է եղել։
Արկազի վանքի հետ է կապված նաև Վայոց ձորի նորագույն պատմության շատ էջեր։ Վայոց ձորի հրամանատար Յապոնը՝ Հովհաննես Պարոնյանը, Զանգեզուրից անցնելով Վայոց ձոր, իր շտաբը տեղավորեց Արկազի Սուրբ Խաչ վանքին կից և 1921թ. փետրվարի 16-17-ին այստեղից սկսեց ղեկավարել Վայոց ձորի ազատագրումը բոլշևիկներից։
ԹԱՆԱՀԱՏԻ ՎԱՆՔ
3 կմ
ԳԼԱՁՈՐԻ ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ ՊԱՏՄԱՄՇԱԿՈՒԹԱՅԻՆ ԱՐԳԵԼՈՑ-ԹԱՆԳԱՐԱՆ
10 կմ
ԵՂԵԳՆԱՁՈՐ ՊԱՏԿԵՐԱՍՐԱՀ
13 կմ