Տաթևի Վանական Համալիր

Ըստ միջնադարյան պատմիչ Ստեփանոս Օրբելյանի Տաթևի վանական համալիրի առաջին եկեղեցին կառուցվել է Գրիգոր Լուսավորչի (IV դ.) օրոք: Դա մի պարզ և համեստ շինություն էր։ Իսկ արդեն 8-րդ դարի վերջին վանքը դարձավ Սյունիքի եպիսկոպոսի նստավայրը: Վանքում պահպանվում էին բազմաթիվ արժեքավոր գանձեր՝ Քրիստոսի խաչափայտի մասունքով արծաթե հսկա (մարդաչափ) «Բաբկենյան խաչը» (պատրաստել էր Բաբիկ իշխանի որդի Վասակը), Բյուզանդիայից՝ «Աստվածամուխ սուրբ Նշանը», Սուրբ Հովհաննեսի, Սուրբ Ստեփանոս Նախավկայի, տասնմեկ առաքյալների, Սուրբ Գրիգոր Ա Լուսավորչի, Սուրբ Հռիփսիմեի մասունքները, Աստվածածնի մազերը։

Ըստ ավանդության, Լենկ Թեմուրը որոշում է ոչնչացնել Տաթևի վանական համալիրը: Սակայն մինչև լեգենդին անդրադառնալը, հարկ է ներկայացնել համալիրի տարածքում տեղակայված զարմանահրաշ հուշարձանը։ Եթե այսօր այցելեք Տաթևի վանքը, Դուք հնարավորություն կունենաք տեսնել մի բարձր քարե սյուն, որը կոչվում է Գավազան։ Ասում են, որ ճարտարապետական փայլուն աշխատանքի շնորհիվ երկրի նույնիսկ ամենաչնչին ցնցումից էլ այն սկսում էր ճոճվել, ինչն էլ հնում երկրաշարժի կամ զինված թշնամիների մոտեցման մասին նախազգուշացում էր հանդիսանում վանքի բնակիչների համար։ Այսպիսով, ըստ ավանդության, Լենկ Թեմուրը նախ որոշում է ոչնչացնել Գավազանը: Ոճրագործությունն ի կատար ածելու համար նա հրամայում է լծել զույգ գոմեշ, գութանի շղթայով կապել սյունը և ձգել: Սակայն, շղթան անմիջապես կտրվում է, իսկ գոմեշներն էլ ընկնում են խորը կիրճը: Զայրացած Թեմուրը որոշում է այրել վանքը: Հրդեհը վնասում է միայն զանգակատան զանգերը: Այդ ժամանակից ի վեր Տաթևի վանքի զանգերի ձայնը աղավաղվում է:

Տաթևի վանքի անվան հետ կապված կան մի քանի վարկածներ։ Դրանցից մեկի համաձայն, «Տաթև» անունը ծագում է հայերեն «տա թև» արտահայտությունից: Աշխատանքն ավարտելուց հետո, վարպետը, կանգնելով կիրճի եզրին՝ ասում է՝ «Հոգին Սուրբ տա թև», ինչից հետո ցած է նետվում։ Սուրբ Հոգին շնորհում է մեծ վարպետին թևեր։ Համաձայն մեկ այլ վարկածի վանքը կոչվել է Թադեոս առաքյալի աշակերտ Եվստաթեոսի անունով։ Նա քարոզում էր քրիստոնեական հավատը Հայաստանում, ինչի համար էլ տանջամահ է լինում այստեղ, իսկ 4-րդ դարում իր գերեզմանի վրա կառուցվում է եկեղեցի, որն օծում է Սուրբ Գրիգոր Լուսավորիչը։ Վանքի պատերի ետևում, նույնիսկ այսօր, հնարավոր է տեսնել հենց այդ առաջին եկեղեցու ավերակները: