Սբ. Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցի (Շուշի)

Մարզ

Արցախ

Հեռավորությունը Երևանից

339.7 Կմ

Տեսակ

Վանք/եկեղեցի

Շուշիի պատմական Վերին կամ Նոր թաղամասում վեր է խոյանում Սբ. Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին, որն այլ անունով եւս հայտնի է՝ Ղարաբաղցոց եկեղեցի։ Այս անվանումը պայմանավորված է նրա պատմական ծագմամբ․ այն հիմնվել է այն համայնքի կողմից, որն այստեղ տեղափոխվել էր Արցախի տարբեր գյուղերից։ Սկզբնական շրջանում սրբավայրը եղել է համեստ՝ փայտե կառույց, սակայն 1847 թվականին այն վերակառուցվել է քարով՝ դառնալով մի ամբողջական համալիր՝ ներառյալ եկեղեցին եւ զանգակատունը։ Եկեղեցու զանգակատան մուտքի վերնամասում՝ աջ ու ձախ կողմերում, պահպանվել են շինարարական արձանագրություններ, որոնք հավաստում են նրա կառուցման տարեթիվն ու պատմական փաստերը։ Ժողովրդական լեզվով այս սրբավայրը երբեմն կոչվել է նաեւ Կանաչ ժամ՝ ի հիշատակ կառույցի երբեմնի կանաչ գմբեթի, որը տարիներ շարունակ առանձնացնում էր եկեղեցին շրջակա տարածքից։ Ճարտարապետորեն Սբ. Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին աչքի է ընկնում իր խաչաձեւ հատակագծով եւ երկարավուն համաչափություններով։ Արեւելյան կողմում առանձնանում է կիսաշրջանաձեւ խորանը, որին անմիջապես կից են հարավային եւ հյուսիսային խաչաթեւերը՝ ստեղծելով աղոթասրահի երկմաս կառուցվածք։ Առաջին մասը՝ ուղղանկյուն դահլիճը, ձգվում է խորանի դիմաց, իսկ երկրորդը՝ գրեթե քառակուսի սրահը, տեղակայված է զանգակատան խորքում։ Հատկանշական է, որ զանգակատունը ոչ թե առանձին կառույց է, այլ կազմում է կոնստրուկտիվ ամբողջություն եկեղեցու հետ։ Մուտքը գտնվում է արեւմտյան ճակատամասում՝ անցնելով զանգակատան միջով, ինչն ընդգծում է այս հատվածի հանդիսավոր բնույթը։ Քանի որ եկեղեցու հատակը մոտ երկու մետրով բարձր է բակի մակարդակից, մուտքի առջեւ կառուցվել են տասը աստիճաններ, որոնք եզերված են հենապատերով եւ շեշտում են սրբավայր մտնելու խորհրդավոր ընթացքը։ Եկեղեցու ներսում աղոթասրահը բաժանված է երկու հատվածի։ Առաջին՝ գրեթե քառակուսի դահլիճը ծածկված է երդիկավոր շինություններին բնորոշ կամարակապ թաղով, իսկ երկրորդ՝ երկարավուն սրահի վերեւում բարձրանում է գմբեթը։ Վերջինս հենվում է սրբատաշ քարերով շարված որմնամույթերի վրա։ Գմբեթատակ քառակուսուց դեպի գմբեթ անցումն իրականացված է յուրօրինակ առագաստային տեխնիկայով՝ հարազատ հայկական ճարտարապետական ոգուն։ Խորանի ավանդատները, ի տարբերություն շատ այլ եկեղեցիների, տեղակայված են ոչ թե խորանի կողքերում, այլ անմիջապես նրա ներքեւում՝ հասանելի աղոթասրահից։ Նման լուծում կարելի է տեսնել, օրինակ, Գտչավանքի եկեղեցում, որը եւս առանձնանում է թաղածածկ դահլիճային կառուցվածքով։ Եկեղեցին կառուցված է կաթնագույն սրբատաշ եւ կոպտատաշ կրաքարից։ Դետալային ճշգրտությամբ եւ վարպետությամբ մշակված են շենքի առավել նշանակալից հատվածները՝ անկյունները, քիվերն ու կամարները, գմբեթներն ու աստիճանները։ Ներսում տիրող լուսավորությունը պայմանավորված է աղոթասրահի պատերում բացված լայն ութ պատուհաններով, որոնցից երեքը գտնվում են խորանի հատվածում։ Այս ամենը ստեղծում է լուսառատ, հոգեհարազատ մթնոլորտ։ Իր ճարտարապետական ձեւով ու տեսքով Սբ. Հովհաննես Մկրտիչ եկեղեցին ներդաշնակորեն տեղավորվում է Շուշիի կանաչապատ միջավայրում եւ կատարում է նաեւ քաղաքաշինական կարեւոր գործառույթ՝ դառնալով շրջապատի առանցքային կազմակերպիչ տարր։