Գանձասարի վանք

Մարզ

Արցախ

Հեռավորությունը Երևանից

339.7 Կմ

Տեսակ

Վանք/եկեղեցի

Գանձասարի վանքը տեղակայված է Արցախի պատմական Խաչեն գավառում՝ Խաչենագետ գետի աջ ափին, Գանձասար լեռան լայն դարավանդի վրա, մոտ 1.5 կմ արեւմուտք՝ Մարտակերտի շրջանի Վանք գյուղից։ Նրա բարձր գմբեթը վեհորեն տիրում է շրջակա լեռնապատ բնապատկերին եւ դրսեւորվում է որպես պատմական ու հոգեւոր հսկա։ Գրավոր աղբյուրները վկայում են, որ վանքը հիմնադրվել է վաղ միջնադարում։ Առաջին հիշատակումը 949 թվականին է՝ կապված Հայոց կաթողիկոս Անանիա Մոկացու՝ Աղվանից եկեղեցու քաղկեդոնական խտրականության դեմ կազմակերպած ժողովի հետ։ Այս համատեքստում հիշատակվում է «Հայր Սարգիս՝ Գանձասարից», ինչը վանքի վաղ պատմության կարեւոր վկայությունն է։ 12-րդ դարում Գանձասարը համարվել է Խաչենի իշխանների տոհմական տապանատուն։ Պատմագիր Մխիթար Գոշը նշում է, որ նշանավոր իշխան Գրիգորին եւ այլ բարեգործներ այստեղ թաղվել են։ Այսօր վանքի պատերին պահպանված են վաղքրիստոնեական խաչափոր խաչքարեր եւ սալեր, որոնց վրա փորագրված են բարդ նախշեր։ Տարբեր արձանագրություններ վկայում են 1181 թվականին կանգնեցված խաչքարի մասին, որը նվիրված է իշխան Հասան Մեծի կնոջ եւ դստեր հիշատակին։ Ճարտարապետական տեսանկյունից՝ Գանձասարի եկեղեցին աչքի է ընկնում իր հսկայական գմբեթով եւ բարձր ճարտարապետական որակներով, որոնք արտահայտում են միջնադարյան հայկական ճարտարապետության զարդերից մեկը։ Բարձր պատերն ու խորը փորագրումները, խաչափոր քարերը եւ վանական համալիրը ընդհանուր առմամբ ներկայացնում են ոչ միայն ճարտարապետական, այլ նաեւ հոգեւոր արժեքների հարուստ համադրման օրինակ։